Onbewust gedrag activeren
Als je rustig wilt werken in de trein, dan kies je voor de stilte coupé. Je kijkt boven de ramen of daar de tekst ‘Stilte’ staat en je stapt in. Mensen die willen praten letten hier minder goed op. Dat is logisch, want zij gaan er onbewust vanuit dat je overal met elkaar kunt praten. Stilte symbolen en teksten werken daarom slechts gedeeltelijk. Onderzoekers uit Nijmegen kwamen met een verrassend en succesvol alternatief: inrichting van de coupé met afbeeldingen van boeken.
Onbewust gedrag activeren in de trein
Uit onderzoek blijkt dat het activeren van stiltenormen mogelijk is. Bij het zien van een afbeelding van een bibliotheek blijken proefpersonen de geldende normen van die specifieke omgeving over te nemen. Dit is door Kirsten Ruitenburg in de prakrijk uitgetest door een panoramafoto van een bibliotheek te bevestigen in de stiltecoupé van de trein. Het blijkt goed te werken: Reizigers spreken minder vaak en minder lang wanneer zij in een coupé zitten, waarin de afbeelding van de bibliotheek hangt. Deze interventie kwam tot stand na analyse van menselijk gedrag. Dergelijke maatregelen zijn, niet toevallig, vaak zeer succesvol.
Gedragsmaatregelen in de openbare ruimte
In de openbare ruimte zijn inmiddels diverse bewezen slimme maatregelen toegepast. Het beïnvloeden van de emotie van groepen middels de kleur van ledlampen. Het voorkomen van afval op straat door mensen een stickertje ‘voor een schone buurt’ te laten plakken op hun deurpost. Het verminderen van files door reguliere filerijders een kleine vergoeding te geven voor het reizen op een ander tijdstip. Het bevorderen van zolderisolatie projecten via het wegnemen van weerstand door het opnemen van een zolderopruiming in het aanbod. Deze methoden zijn leerzaam en leuk. Maar ze geven geen oplossing voor ieder nieuw vraagstuk of een zelfde vraagstuk in een andere context. Voor het afleiden van effectieve interventies voor dergelijke vraagstukken kan je het beste een viertal stappen doorlopen waarmee je menselijk gedrag en ervaring met gedragsbeïnvloeding slim meeneemt.
De actie ‘Voor een schone buurt’ bespaart Gemeente Leeuwarden jaarlijks € 100.000 aan inzamelkosten
Effectieve gedragsmaatregelen bedenken
Diverse deskundigen (o.a. RLI, Tabula Rasa) hebben inzichten verzameld hoe je effectieve maatregelen slim kunt afleiden. De kernaanpak bestaat uit vier stappen. STAP 1 start met een probleem beschrijving en een concreet doel. Hierbij geef je aan wie je doelgroep is en benoem je het doelgedrag, datgene wat jouw doelgroep letterlijk gaat doen. In STAP 2 geef je op basis van literatuur, observatie en eigen onderzoek aan hoe gedrag en context van jouw doelgroep er in de gegeven situatie uitzien. In STAP 3 werk je de voor deze situatie werkzame principes uit in concrete maatregelen. Tenslotte meet je in STAP 4 het effect van één of enkele maatregelen op kleine schaal en stel je op basis van de resultaten je maatregelontwerp bij. Schematisch is dit weergeven in onderstaande figuur.
Afleiden van effectieve maatregelen in vier stappen
In opdracht van RVO (voorheen AgentschapNL)heeft Bovenkamers op deze wijze maatregelen bedacht om industriële beslissers aan te zetten tot vermindering van hun energiegebruik. Op basis van de analyse van gedrag is een managementbrief uitgewerkt met daarin de gedragsbeïnvloedingprincipes commitment (‘hoe presteert u t.o.v. gemaakte convenantafspraken’), sociale druk (‘hoe presteert uw bedrijf t.o.v. branchegenoten?’) en verliesaversie (‘u verspilt jaarlijks € 50.000 als u niet de basismaatregelen treft die uw branchegenoten wel hebben genomen’). Bij het evalueren van de eerste resultaten in twee branches was het energieverbruik nog niet bekend. We ontdekten wel een belangrijke opbrengst: managers hadden hun milieucoördinatoren gevraagd wat er nodig was in hun bedrijf. De milieucoördinatoren gaven aan dat ze door deze managementbrief meer legitimiteit kregen om maatregelen te nemen.
Als je effectieve maatregelen wilt afleiden, dan is het verstandig om specifieke kennis van de situatie te combineren met kennis van toepassing van gedragsbeïnvloeding. Zo zorg je dat je succesvol bent,
zonder een beroep te doen op het toeval.
Wat ook zou kunnen helpen in de trein …
Wat mogelijk ook bijdraagt aan stilte in delen van de trein, is het omkeren van de standaard situatie. Dan zijn alle coupés feitelijk stilte coupés, met uitzondering van de speciale praat coupés. Mensen die willen praten gaan dan op zoek naar een speciale coupé. Maar misschien gaat dat wel iets te ver. Alhoewel, er verschijnen dan vast nog meer van die leuke oproepjes in de krant: ‘Jij groen blouse, ik rode wangen. Je stapte helaas al uit in Hilversum zonder dat ik iets tegen je mocht zeggen…’
