Privacy geven we automatisch weg

Veel mensen zijn tegen camera’s op straat en het beschikbaar stellen van gegevens aan overheden zoals in de vernieuwde Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Sleepwet). Tegelijkertijd geven mensen massaal hun privé gegevens over waar ze zijn, wat ze kopen en wat ze doen zomaar weg voor een euro korting of een leuke app. Dat klinkt raar als je er vanuit gaat dat mensen goede keuzes maken voor zichzelf. Maar als het gaat om privacy doen we dat niet automatisch.

Privacy is abstract

Privacy is een abstract begrip dat verschillende beelden oproept bij mensen. De discussie gaat onder meer over welke persoonlijke informatie gedeeld kan worden, door wie dat gebruikt kan worden, op welke manier en hoe lang informatie gebruikt kan worden. We kunnen voor onszelf moeilijk inschatten wat de waarde is van onze privacy of welke risico’s er zijn. Privacy is geen concreet en vast gegeven waarbij je een duidelijke grens kunt trekken. Dat zorgt ervoor dat we erg gevoelig zijn voor beïnvloedingen.

Is privacy meer waard dan een paar euro? Nee.

Bij de Albert Heijn krijg je korting op producten als je een ‘Bonuskaart’ hebt. AH vraagt daarvoor in ruil toestemming om bij te houden wat jij koopt. Er zitten slimme verleidingsmechanismen in dit aanbod. Door de korting op producten spaar je geld (principe: persoonlijke winst). Als je niet meedoet zie je in de winkel hoeveel korting je had kunnen krijgen (principe: verliesaversie). Doordat er veel mensen meedoen en de kassière altijd naar je bonuskaart vraagt lijkt het alsof het volstrekt normaal is (principe: sociale norm). De naam van de kaart is slim gekozen: ‘Bonuskaart’ (principe: framing). Kortom, veel mensen makkelijk doen mee met de bonuskaart en verstrekken Albert Heijn data over hun koopgedrag.

Is privacy een bewuste keuze? Nee.

Bij het installeren van leuke en handige apps en het gebruiken van sociale media moet je vaak toestemming geven voor het gebruik van gps gegevens en andere persoonlijke data. Bij het downloadden heb je al besloten om de app te gebruiken, dan ga je niet meer afhaken door de ‘standaard’ toestemmingen af te wijzen. In een aantal gevallen bepalen de aanbieders volledig zelf hoe ze met persoonlijke data omgaan of veranderen ze de privacyregels. Facebook kocht bijvoorbeeld de rechten van Instagram, Whatsapp, en veranderde de privacysettings. Ineens is het mogelijk om profielinformatie van meerdere platforms met elkaar te combineren. Van leuke apps en Facebook kan je nog zeggen dat je ze niet hoeft te gebruiken, maar met LinkedIn is dat al lastiger. LinkedIn is zakelijk een niet meer weg te denken tool. Maar LinkedIn heeft wel toegang tot jouw agenda, tenzij je dit expliciet blokkeert. LinkedIn kan matches maken met kennissen, collega’s, vrienden, familie waarmee je afspraken hebt. Maar willen we wel dat sociale media toegang hebben tot onze afspraken?

Kan de Russische regering bepalen wat er met data van sociale media gebeurt? Ja.

Dat Albert Heijn persoonlijke aanbiedingen kan doen met behulp van de bonuskaart valt te overzien. Maar de toepassing van data verschuift ongemerkt doordat de techniek verandert en doordat de (belangen van de) eigenaren veranderen. Niemand had decennia geleden kunnen verzinnen dat camera beelden nu gecombineerd kunnen worden met facial recognition software, lipleestechnieken van Google, en audio-translation. Handig bij bijvoorbeeld het opsporen of voorkomen van criminaliteit door een solide overheid. Met Facefind kan je met een geuploade foto mensen ontdekken op sociale media. Een leuke Facial recognition tool waarmee je er achter kunt komen wie die persoon is op wie je stiekem een oogje hebt. Maar aan het succes zat een keerzijde. Nadat Findface miljoenen gebruikers had kocht de Russische regering het platform. De nieuwe Apple X Iphone, brengt gezichtsuitdrukkingen in kaart. Zelfs in het donker met een infrarood scanner. Apple kan een beeld ontwikkelen van gebruikers in uiteenlopende situaties. Zeker 250 apps uit Google playstore en Apple Store luisteren gebruikers af, ook als de applicaties uitstaan (AD 5 januari 2018). Bij al voorbeelden geven de gebruikers automatisch toestemming via de kleine lettertjes in de algemene voorwaarden of bij het downloaden en gebruiken.

Het aanbod bepaalt individuele privacy keuzes, dus is wetgeving nodig

De waarde van privacy kunnen mensen moeilijk inschatten omdat het een abstract begrip is. Door slimme verleidingen geven mensen makkelijk hun privacy op, zonder dat duidelijk is wat er vervolgens met de privé gegevens gebeurt. Niet de inhoud van de privacy keuze, maar de manier waarop de keuze wordt aangeboden bepaalt wat mensen accepteren. Wat er vervolgens met de persoonlijke data wordt gedaan is afhankelijk van de toepassingsmogelijkheden en belangen van partijen. In een dergelijke situatie is bescherming vanuit overheden noodzakelijk.

Toegift: Sleepwet referendum maakt ook slim gebruik van beïnvloedingen

Op 11 juli 2017 is de sleepwet door de eerste kamer aangenomen. Diverse tegenstanders van deze wet hebben aangedrongen op een referendum. Hiervoor waren 300.000 handtekeningen nodig. Dat is ruimschoot gelukt, waardoor het referendum er komt. Door de initiatiefnemers is slim gebruik gemaakt van beïnvloedingen. Er is bijvoorbeeld aangegeven wie allemaal tegen zijn (principe: autoriteit en deskundigheid). Via sociale media en andere kanalen zijn vele reminders gestuurd (principe: herhaling). De naam ‘Sleepwet’ is een mooie beeldende term voor een aanpak die alle privégegevens meesleept (principe: framing).

Anjo Travaille

Kirsten Bruijel

Ben jij gevoelig voor verleidingen ten koste van je privacy? Wat is jouw mening? We horen het graag in de comments hieronder.